2022 жылғы қараша-желтоқсанда кәсіподақтар өкілдері Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің жұмыс тобының құрамында «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне еңбек даулары мен жанжалдарды шешу тәртібін жеңілдету мақсатында өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы» Заң жобасын қарауға қатысты.
Парламент Мәжілісінде жұмыс тобы бекіткен және кәсіподақтар қолдаған негізгі нормалардың қатарында келісім комиссиясының қызметін реттейтін және наразылық акцияларын өткізу мәселелері бар.
Осылайша, Еңбек кодексінің 159-бабында «келісім комиссиясына» қатысты нормалар нақтыланып, толықтырылған. Келісім комиссиясын құру үшін жұмыс беруші мен еңбеккерлердің өкілдері арасында келісім комиссиясының жұмысы туралы келісімге (жеке шарт немесе ұжымдық шартта) қол қойылады, онда келісім комиссиясы мүшелерінің сандық құрамы және қызметіне қатысты өзге де өзекті мәселелер айқындалады.
Келісім комиссиясының отырысын ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалана отырып өткізуге рұқсат етіледі.
Сонымен қатар, келiсiм комиссиясының отырысы мен шешiмi, егер жеке еңбек дауын қарау кезiнде оған еңбеккерлер өкілдері мен жұмыс берушiнiң өкiлдерi жағынан комиссия мүшелерiнiң тең саны қатысса, заңды болып табылады.
Енгізіліп жатқан өзгерістер мен толықтырулардың тағы бір ерекшелігі – келісім комиссиясының шешімі ол белгілеген мерзімде, жұмыста қалпына келтіру туралы дауды есептемегенде, келісім комиссиясының шешімі қабылданған күннен бастап бір айдан кешіктірілмей орындалуға жатады.
Комиссияның шешімі бойынша жұмыс берушіден өндіріп алынған сомалар өтініш берушіге жалақы төлеу үшін белгіленген мерзімде, комиссия шешімі шыққаннан кейінгі келесі айда төленеді.
Беларусь Республикасы, Болгария, Хорватия, Чехия, Венгрия, Дания, Исландия, Италия, Латвия, Литва, Люксембург, Мальта, Польша, Румыния, Словения сияқты еңбек дауы туындаған кезде еңбеккерлердің талаптарын қою үшін дауыстар санына қойылатын талапты қатысушылардың жартысынан астамына дейін азайту ұсынылады.
Заң жобасының редакциясында: «Жұмыскерлер жиналысының (конференциясының) шешімі, егер қатысушылардың жартысынан көбі өздері қойған талаптарды қолдап дауыс берсе, қабылданды деп есептеледі».
Еңбеккерлердің жалпы жиналысын (конференциясын) өткізу үшін белгілі бір шарттар қажет. Осыған байланысты Заң жобасында «Жұмыс беруші, жұмыс берушілер қауымдастығы (бірлестігі, одағы) еңбеккерлердің жиналысын (конференциясын) өткізу үшін қажетті жағдайлар жасауға міндетті және оның жұмысына кедергі келтіруге құқығы жоқ» деген норма бекітілген.
Жақын және алыс шетелдердің көптеген елдерінде – Әзірбайжан Республикасында, Қырғызстан Республикасында, Литвада, Польшада, Румынияда, Австрияда, Болгарияда, Венгрияда, Германияда, Литвада, Эстонияда, Польшада және Румынияда қысқа мерзімді ескерту наразылық акцияларын өткізу заңды болып табылады.
Осыған байланысты Заң жобасында бұл норманы біздің еңбек заңнамасына енгізу ұсынылады. Ұсынылып отырған нормаға сәйкес: «Еңбек арбитражында ұжымдық еңбек дауын қарау кезеңінде қызметкерлер бір сағаттық ескерту ереуілін өткізе алады, бұл туралы жұмыс берушіге 3 жұмыс күнінен кешіктірмей жазбаша түрде хабарлау қажет».
Осы норманы Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісіндегі жұмыс тобында талқылау барысында бірнеше рет талқылаулардан кейін депутаттардың заң шығару бастамасы ретінде мынадай түзету енгізілді:
«Еңбек арбитражында ұжымдық еңбек дауын қарау кезеңінде қызметкерлер бір рет бір сағаттық ескерту ереуілін өткізе алады, оған 50-ге жуық қызметкер қатыса алады».
Бұған дейін депутаттар ескерту ереуіліне қатысушылардың санын 20 жұмысшыдан аспауын ұсынған болатын.
Кәсіподақтар өкілдері басқа қызметкерлердің мұндай ескерту ереуіліне қатысуға конституциялық құқығын шектеуге байланысты аталған тұжырымдарға жол бермеу туралы өз ұстанымдарын білдірді, өйткені Қазақстан Республикасының Конституциясының 14-бабының 2-тармағына сәйкес ешкімді тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша кемсітуге болмайды.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 39-бабының 3-тармағына сәйкес 11, 13-15-баптарда және басқа да бірқатар баптарда көзделген құқықтар мен бостандықтар ешбір жағдайда шектелуге жатпайтынын ескеру қажет
Сонымен қатар, ұсынылып отырған норма – басқа жұмыскерлердің ескерту ереуіліне қатысу құқығын шектеу бөлігінде кәсіподақ қауымдастығының позициясынан Халықаралық еңбек ұйымының №87 «Бірлестіктер бостандығы және ұйымдасу құқығын қорғау» конвенциясына қайшы келеді. (Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 30 желтоқсандағы N 29-II Заңымен ратификацияланған).
Сондай-ақ Заң жобасында ереуілдерді ұйымдастыру тәртібін жеңілдету мақсатында жұмыскерлердің талаптарын білдірудің заңды тетігі ретінде шекті мәндерді төмендету ұсынылып отыр.
Ұсынылып отырған нормаға сәйкес, «Конференцияға хаттамалық шешімдерге сәйкес қызметкерлер сайлаған делегаттардың жартысынан астамы қатысса, ол құқылы болып саналады».
Сонымен қатар, рәсімді жеңілдету және еңбек дауларын шешу үшін еңбек арбитражын құру мерзімін бес жұмыс күнінен екі жұмыс күніне дейін қысқарту ұсынылды.
Еңбек арбитражының шешімін шығару мерзімі де жеті жұмыс күнінен бес жұмыс күніне дейін қысқартылды.
Кәсіподақтар еңбек заңнамасын жетілдіру бойынша жұмысы жалғасуда.
В ноябре-декабре 2022 года представители профсоюзов в составе рабочей группы Мажилиса Парламента РК приняли участие в рассмотрении проекта Закона «О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по упрощению порядка разрешения трудовых споров и конфликтов».
Среди основных норм, одобренных рабочей группой и поддержанных профсоюзами в Мажилисе Парламента, вопросы, регулирующие деятельность согласительной комиссии и проведения акций протеста.
Так, в статье 159 Трудового Кодекса уточнены и дополнены нормы в части «согласительная комиссия». Для создания согласительной комиссии между работодателем и представителями работников подписывается Соглашение о работе согласительной комиссии (отдельное Соглашение или в Коллективном договоре), в котором определяется количественный состав членов согласительной комиссии и другие актуальные вопросы ее деятельности.
Допускается проведение заседания согласительной комиссии с применением информационно-коммуникационных технологий.
Кроме того, заседание и решение согласительной комиссии является правомочным, если при рассмотрении индивидуального трудового спора, на нем присутствовало равное количество членов комиссии со стороны представителей от работников и представителей работодателя.
Еще одна особенность вносимых изменений и дополнений заключается в том, что решение согласительной комиссии подлежит исполнению в установленный ею срок, но не позднее месячного срока со дня вынесения решения согласительной комиссии, за исключением спора о восстановлении на работе.
Суммы, взысканные с работодателя по решению комиссии, выплачиваются заявителю в срок, установленный для выплаты заработной платы, ближайшего месяца после вынесения решения комиссии.
Предлагается по аналогии с такими странами как: Республика Беларусь, Болгария, Хорватия, Чехия, Венгрия, Дания, Исландия, Италия, Латвия, Литва, Люксембург, Мальта, Польша, Румыния, Словения уменьшить требования к количеству голосов для выдвижения требований работников при возникновении трудового спора до более половины участников.
Согласно редакции проекта Закона: «Решение собрания (конференции) работников считается принятым, если в поддержку выдвинутых ими требований проголосовало более половины участников».
Для проведения общего собрания (конференции) работников необходимы определенные условия. В связи с этим, в проекте Закона закреплена норма о том, что «Работодатель, объединение (ассоциация, союз) работодателей обязаны создать необходимые условия для проведения собрания (конференции) работников и не имеет права препятствовать его (ее) проведению».
Во многих странах, как ближнего, так и дальнего зарубежья – Республика Азербайджан, Республика Кыргызстан, Литва, Польша, Румыния, Австрия, Болгария, Венгрия, Германия, Литва, Эстония, Польша и Румыния – законодательно закреплено проведение краткосрочных предупредительных акций протеста.
В этой связи, проектом Закона предлагается ввести данную норму в наше трудовое законодательство. Согласно предлагаемой норме: «В период рассмотрения коллективного трудового спора трудовым арбитражем работниками может быть однократно проведена часовая предупредительная забастовка, о которой работодатель должен быть предупрежден в письменной форме не позднее чем за 3 рабочих дня».
В ходе обсуждения данной нормы на рабочей группе в Мажилисе Парламента РК в порядке законодательной инициативы депутатов после неоднократных обсуждений была внесена следующая поправка:
«В период рассмотрения коллективного трудового спора трудовым арбитражем, работниками может быть однократно проведена часовая предупредительная забастовка, в которой могут принять участие не более 50 работников».
Ранее депутатами предлагалась ограничить число участников предупредительной забастовки не более 20 работниками.
Представители профсоюзов выразили позицию о неприемлемости данных формулировок в связи с ограничением конституционного права других работников на участие в такой предупредительной забастовке, так как согласно пункту 2 статьи 14 Конституции РК – никто не может подвергаться какой-либо дискриминации по мотивам происхождения, социального, должностного и имущественного положения, пола, расы, национальности, языка, отношения к религии, убеждений, места жительства или по любым иным обстоятельствам.
При том, что в силу пункта 3 статьи 39 Конституции РК ни в каких случаях не подлежат ограничению права и свободы, предусмотренные статьями 11, 13–15 и рядом других статей.
Кроме того, предлагаемая норма -в части ограничения права других работников участвовать в предупредительной забастовке, с позиции профсоюзного сообщества, вступает в противоречие с Конвенцией №87 Международной организации труда «Относительно свободы ассоциаций и защиты права на организацию» (ратифицирована Республикой Казахстан Законом Республики Казахстан от 30 декабря 1999 года № 29-II).
Также в проекте Закона в целях упрощения порядка организации забастовок, как законного механизма выражения требований работников, предлагается снизить пороговые значения.
Согласно предлагаемой норме «Конференция считается правомочной, если на ней присутствует более половины делегатов, избранных работниками в соответствии с протокольными решениями».
Более того, в целях упрощения процедуры и разрешения трудовых споров предложено сократить сроки по созданию трудового арбитража с пяти до двух рабочих дней.
Сокращены и сроки вынесения решения трудового арбитража с семи рабочих до пяти рабочих дней.
Работа профсоюзов по совершенствованию трудового законодательства продолжается.